Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi’nin 445. sayısında kaleme aldığım makalede Kırım Tatar aydını Muharrem Feyzi Togay’ın (1877-1947) hayatına, Turancılık düşüncesine, Türk dünyasına yönelik çalışmalarına ve Türk Amacı dergisinde yazdığı yazılarına yer verdim. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi’nin Şubat 2024 sayısına konu olan Togay’ın kamuoyunca bilinmeyen hayatı ve çalışmaları hakkında bilgi verdim.
AYDIN MUHARREM FEYZİ TOGAY’IN BİLİNMEMESİ ÇOK ÜZÜCÜ
Kırım Tatarı Muharrem Feyzi Togay’ı, Kazan Tatar aydını Ahmed Hadi Maksudi’yi araştırırken tanıdım. Araştırmalarım arasında ona denk gelince merak ettim, Kırım Tatarlarıyla iletişime geçtim. Türk Tarih Kurumunda Kütüphane Müdürü Neşecan Uysal ile görüştüm, araştırdı ve Togay ile belgelere ulaştı. Ayrıca Uysal, Sinan Levent’in (Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr.) Japan Times’a ilişkin yazdığı belgelerin arşivine ulaşmamı sağladı. Togay, Türkçülük ve Türk Birliği bağlamında önemli bir insan, ancak Türkçüyüz, milliyetçiyiz diye geçinen insanlar, Togay’ı sorsak bilmezler. O, genel olarak Türk dünyası sevdalısı biri ama bilinmemesi çok üzücü.
TÜRK DÜNYASINI, TÜM DÜNYAYA DUYURMAYA ÇALIŞTI
Kırım Tatar aydını Muharrem Feyzi Togay’ın Kırım Ahalî Cumhuriyeti’nde Eğitim Bakanı olarak görev yürütmüştür. 1920’li yıllarda Türkiye’ye gelen Togay, Türkçülük ve Türk Birliği konusunda çeşitli faaliyetler yürütmüş hemen akabinde de Japonya’ya olan ilgisinden dolayı da Japan Times’ta muhabirlik görevi almıştır. Bu nedenle Togay’ın Kırım Tatarları ile Kazan Tatarları başta olmak üzere tüm Türk dünyasını Japonya’ya da duyurmuştur.
TOGAY TANINMASI VE TANITILMASI GEREKEN ÖNEMLİ BİR AYDINIDIR
Muharrem Feyzi Togay çeşitli faaliyetler dışında başta Cumhuriyet Gazetesi olmak üzere çeşitli dergilere de yazılarıyla katkıda bulunmuştur. Togay, Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu’nun önderliğinde 1942 yılında yayın hayatına başlayan Türk Amacı Dergisi’ne makaleler yazmıştır. Türk Amacı Dergisi, Türk dünyasını tanıtmayı amaçlamış. Kırım Tatar, Kazan Tatar aydını ile Türk dünyasından önemli isimler bu dergide yer almış. Dergide çok kaliteli makaleler yer almış ancak bilinmeyen bir nedenle dergi sadece 8 sayı çıkarabilmiştir.Türk Dil Kurumundan (TDK) 2018 yılında derginin tıpkı basımı kitap olarak yayımlamıştır.
Muharrem Feyzi Togay’ın derginin ilk sayısındaki yazısı Kazan Hanlığı’nın hükümdarı Süyümbike ile ilgili olmuş. Bunun yanında Kırım Hanlığı’nı, Şarkî Türkistan’ı, Yakup Bey Devleti’ni, Şeyh Şamil’i, Kazan Tatar aydını Şehabeddin Mercani’yi kaleme almış.
İlgilenenler olursa Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi’ndeki yazıma bakabilir. Togay tanınması ve tanıtılması gereken önemli bir aydınıdır.
Bundan sonra umarım başka kaynaklara ulaşarak Togay hakkında geniş bir bilgiye erişebiliriz. Bununla birlikte umarım Muharrem Feyzi Togay’ı daha geniş kitlelere yayabiliriz. Bu isimler sayesinde Türkçülük davası bu günlere gelmiştir.
