TÜRK MUSİKİSİ VE ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI (1703 – 1780)

Erzurumlu İbrahim Hakkı 1703 yılında Erzurum’a bağlı Hasankale (Pasinler ) İlçesi’nde doğdu. Babası Molla Bekir’in oğlu Osman Efendi, annesi; Şeyhoğlu Dede Mahmut Efendi’nin kızı Hanife Hanım’dır. İki yaşında annesini kaybeden İbrahim Hakkı, üç yaşına geldiği zaman babası onu amcasına bırakarak Erzurum’u terk edip seyahate çıkmış, Siirt’e bağlı Tillo köyünde Şeyh İsmail Fakirullah Hazretlerini tanımış ve ona intisap ederek ölene kadar dizinin dibinde kalmıştır.

İbrahim Hakkı babasının daveti üzerine dokuz yaşında amcası Şeyh Ali ile birlikte Tillo’ya gider, 17 yaşına kadar babasının yanında kalır. 1720 yılında babasının vefatından sonra Erzurum’a döner, amcası Molla Muhammed’in yanında sekiz yıl tahsiline devam eder. Bir süre Habip Efendi Camii’nin imamlığını yapar. Her zaman gönlü Tillo’da olan İbrahim Hakkı babası gibi Kâdiri tarikatına mensuptur. Amcasının vefatından sonra Tillo’ya geri döner. Yedi yıl Tillo’da kaldıktan sonra, şeyhi ölünce Erzurum’a gelir,1747 yılında ise İstanbul’a gider.

Firdevs, Fatime, Belkıs ve Züleyha isimli dört hanımı için ayrı ayrı yazdığı mektupları ünlüdür. Erzurum’a döndüğünde ufak tefek kalem denemeleri yapmış,1750’de bir tecvit yazmış,1753’te de beş büyük eserinden ilki olan Divanını yazmıştır. 1757 yılında Marifatnâme adlı eserini tamamlamıştır.1761’de İrfaniye‘yi tamamlar. 1763’de İnsaniye‘yi hazırlar ve 3. defa Tillo’ya giderek orada tamamlar. 1765’de Mecmuat-ül Maani’yi yazmıştır. 1 Temmuz 1780 tarihinde Tillo’da vefat etmiştir.

Türk-İslam Mütefekkirleri arasında önemli izler bırakan İbrahim Hakkı aruz vezni ile yazmış olduğu şiirleriyle tasavvuf vadisinde büyük bir şair olduğunu ispatlamıştır.

 Her türlü güzelliğe, her güzel şeye gönül veren İbrahim Hakkının Mûsiki için söyledikleride dikkate değer. Bu saza ve söze âşık büyük adam Divanında ve Marifetnâmesi’nde Mûsikinin zorlu bir müdafaasını yaparken türlü emzere şifa, tab’a kalbe cilâ, ruhlara gıda ve deva…” der. “Kalbde ve gönülde kalan gizli sırların yalnız Mûsiki ile açılabildiğini, yazılamayan, söylenemeyen, teessür ve tahassüslerin tesellilerini mûsikide bulabileceğimizi, yirmi dört feleğin başka başka sesleri, perdelerin, Nağmelerin, bu ihtizazı getirdiğini söyler “

Elif Naci’nin yukarıda da belirttiği gibi İbrahim Hakkı’nın büyük Divanında Musiki hakkında söylediği sözler tüm mûsikişinaslar için bir rehber olmuştur.

Mȗsiki hikmete dȃir fendir

Bilene bilmeyene rûşendir

Nice esrarı var idrȃk edecek

Yar gelür sineleri çak edecek.

Sözleri ile Musiki denen mükemmel lisanın bir sanat ve ilim dalı olduğunu ifade ediyor ve Marifetnamesinde “vücudun her organının özelliğine göre işletmenin faydalı olduğunu belirterek, hançerenin(Gırtlağın) musiki icra etmekle, kulağın güzel ve hoş sesleri dinlemekle,

gözün güzel şeyleri seyretmekle” kuvvet kazandığını ve geliştiğini belirtiyor…

Dinle candan kim ne söyler ceng-ü Ud,

Ente rabbi, ente hasbi,  ya vedud,

Yoksa alem dopdoludur, bu surud.

Mutrıb-i Aşk’ın deminden dem be dem,

Raks’a gelmiş cümle zerrȃtı vücud.

Pes hakikat , ȃşık-u maşuk odur,

Bildi Hakkı, perde-i çeşm-i hûdud.

Büyük Türk-İslam Mütefekkiri Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Kurȃna karşı duyduğu sonsuz saygı ve sadakatin, Yüce Allah’a olan büyük sevgisinin ifadeleri olan şiirlerinden bestelenmiş ve notaya alınmış ilȃhileri Müslümanlar için büyük zevk ve huşu ile okunulan, dinlenilen ve büyük feyz alınan  bir hazine gibidir..

Bestelenmiş ve Notaya Alınmış Şiirleri